Wypalenie zawodowe – elementy, konsekwencje
Dzisiaj umieszczam swój artykuł poświęcony wypaleniu, który pojawił się w Human Resource Management Magazine (Moskwa). Załączam polską wersję. Dla chętnych też wersja w języku rosyjskim.
wypalenie zawodowe czym jest, jego elementy i konsekwencje
Czym jest kryzys wypalenia?
Wypalenie to złożony problem, który „jest stanem wyczerpania o charakterze fizycznym, duchowym lub uczuciowym, który rozwija się powoli lub objawia się nagle w pracy zawodowej, rodzinie, związku, powstający na skutek długotrwałej presji, nadmiernych oczekiwań, często objawiających się niechęcią, odrazą i chęcią ucieczki, cynizmem, negatywizmem, rozdrażnieniem i poczuciem winy.” ( Buser/Kaul-Hecker )
Wypalenie też przedstawiane jest jako „stan fizycznego i psychicznego wyczerpania, który powstaje w wyniku działania długotrwałych negatywnych uczuć, rozwijających się w pracy i w obrazie własnym człowieka” ( Fengler )
Inaczej mówiąc, wypalenie to efekt ciągłego starania się o nagrodę i nieotrzymywania jej pomimo włożonej pracy i podjętych wysiłków. Konsekwencją jest odczuwanie frustracji i bezradności, wyczerpanie i zmęczenie organizmu, wysoki poziom napięcia i stresu, wejście w etap kryzysu.
Wypalenie jest kryzysem przewlekłym co oznacza, że może towarzyszyć danej osobie przez wiele miesięcy czy lat a osoba przeżywająca kryzys może pomimo zmiany sytuacji być tego nieświadoma.
Co dotyka osobę przeżywającą kryzys wypalenia?
Osoba przeżywająca kryzys wypalenia odczuwa coraz większą frustrację i zniechęcenie, doświadcza efektów pracy poniżej swoich możliwości i oczekiwań, nie czerpie satysfakcji z wykonywanego zawodu, co tylko pogarsza stan, w którym się znajduje.
Dodatkowo osobie w kryzysie towarzyszy zmęczenie, coraz większe, wyczerpanie, napięcie, zmniejszenie odporności, zaburzenia snu, bóle głowy, brzucha, alergie, osłabienie, poczucie beznadziejności, bezradność, zniechęcenie, nieumiejętność zrelaksowania się, nawet podczas urlopu, zabieganie, przemęczenie pracą i brak do niej dystansu.
Dochodzi do spiętrzenia się i pogłębienia problemów zawodowych, które przekładają się na życie prywatne.
W trakcie przeżywania wypalenia osoba doświadcza ciągłego, bezskutecznego radzenia sobie ze stresem, trudności i niekończących się konfliktów. Zmusza organizm do ciągłego wysiłku. Bierze pracę do domu lub pracuje po godzinach, mając nadzieję, że tak wywiąże się z obowiązków.
Powoduje to zmęczenie pracą i obniżenie skuteczności działań. Zabiera pracę do domu nie tylko w sensie fizycznym ale i psychicznym. Nie może od niej oderwać swoich myśli, zabiera do domu problemy i wydarzenia z pracy, a jak uda się jej wyjść do domu „bez pracy” siedzi bezmyślnie przed telewizorem, izoluje się i traci swój cenny czas.
Prowadzi to do osłabienia organizmu, wyczerpania, niechęci do robienia czegokolwiek ale też niechęci do siebie i innych. Prowadzi to do izolacji społecznej, do spędzania czasu biernie, do irytacji na wszystko i wszystkich bez konkretnego powodu. Osobę taką drażni dźwięk telefonu, zachowania innych, czy nawet chęć podjęcia przez bliskich rozmowy.
Osobie w kryzysie na co dzień towarzyszą natrętne, obsesyjne myśli typu:
nie mogę się wyspać,
nic nie ma sensu,
nie dam już rady, już nie mogę,
to mnie przerasta,
jestem beznadziejna/beznadziejny,
niczego nie potrafię zrobić,
jestem u kresu sił.
Myśli te stają się przekonaniami danej osoby na temat sytuacji i jej samej dlatego są tak niebezpieczne.
Jakie jeszcze objawy towarzyszą kryzysowi wypalenia:
– niepewność
– niska samoocena
– brak poczucia skuteczności,
– odrzucenie własnej twórczości, kreatywności,
– unikanie sytuacji trudnych, zamiast konfrontowania się z nimi
– bronienie bez względu na wszystko swojego zdania i poglądów, nawet pomimo logicznych argumentów z drugiej strony
– perfekcjonizm
– traktowanie swojej pracy jako misji wymagającej ciągłych wyrzeczeń, w tym także zaangażowanie kosztem życia prywatnego, kosztem relacji, kosztem siebie i często kosztem własnych wartości.
Co jeszcze dzieje się z osobą w kryzysie?
Narasta brak poczucia satysfakcji z życia zawodowego, prywatnego, rodzinnego, odczuwa zmęczenie, z czasem coraz większe, nie podejmuje się nowych zadań, nie wywiązuje się z obowiązków, staje się nieefektywna, ma poczucie bezradności, niechęć do wszystkiego i wszystkich. Najmniejsze zadanie do wykonania staje się dla takiej osoby przeszkodą nie do pokonania.
Nasilenie objawów wypalenia prowadzi do wycofania się z roli zawodowej, odczuwania braku motywacji, koncentracji, odpowiedzialności, co sprzyja popełnianiu błędów.
To powoduje wyczerpanie emocjonalne, obniżenie poczucia własnych dokonań, własnej skuteczności, własnych umiejętności i kompetencji.
W czym jeszcze objawia się wypalenie zawodowe?
W znużeniu, zaburzeniu funkcjonowania na co dzień, wybuchami gniewu, irytacją, agresją, popadaniem w konflikty, cynizmem, uciekaniem przed podejmowaniem decyzji.
To prowadzi do chaosu, bałaganu, nieskuteczności, zniecierpliwienia, zmian zachowań, które w połączeniu z izolacją społeczną mogą doprowadzić do sięgania po używki tj. alkohol, narkotyki z jednoczesnym przekonaniem, że używki to nic złego a izolacja służy tylko i wyłącznie ochronie życia prywatnego.
Pojawia się podejrzliwość wobec innych, która prowadzi do braku owartości, nieszczerości, modyfikacji zachowań oraz do braku samokrytycyzmu.
Warto zdiagnozować co stoi za wypaleniem, czy apatia, zmęczenie fizyczne, wycofanie, depresja, złość, brak zainteresowania pracą, zniechęcenie, aby móc skutecznie rozwiązać problem.
Jeżeli osobie towarzyszą dwa pierwsze objawy oznaczać to może, że ma zbyt wiele obowiązków a praca nie daje jej już satysfakcji.
Kolejne dwa powodują, że odczuwa w swojej pracy ciągłe niepowodzenia, brak poczucia bezpieczeństwa i kontroli.
Złość pojawia się gdy nie realizuje tego co jest dla niej ważne, gdy nadmiernie rywalizuje z innymi, odczuwa bezradność i bezsilność.
Dwa ostatnie świadczą o tym, że nie widzi możliwości awansu, podnoszenia własnych kwalifikacji, odczuwa rutynę i monotonię.
Co można z tym zrobić?
W przypadku stanu apatii i zmęczenia fizycznego ulgę przynosi relaks, medytacja, rozmowy z innymi, odpoczynek, dobre odżywianie, postępowanie asertywne, sięganie po aktywność fizyczną i zainteresowania.
W przypadku odczuwanego wycofania, depresji pomaga komunikacja potrzeb i ich realizacja, stawianie granic, spotykanie się z innymi.
Gdy chodzi o złość, sięganie po aktywności, podnoszenie kwalifikacji, rozładowanie skumulowanego napięcie.
Przy zniechęceniu i braku zainteresowania pracą, podejmowanie nowych wyzwań, zadbanie o rozwój osobisty i korzystanie z kreatywności.
Co prowadzi do stanu wypalenia zawodowego, na jakie elementy należy zwrócić uwagę?
– zachowania autorytarne w pracy,
– poczucie niesprawiedliwego traktowania,
– konflikt wartości,
– rywalizacja,
– zbyt duże tempo w pracy,
– zbyt duża odpowiedzialność,
– wygórowane wymagania,
– brak perspektyw zmiany w miejscu pracy,
– brak komunikacji,
– brak dostosowania możliwości do wykonywanej pracy,
– monotonia,
– niesprzyjająca atmosfera związaną z miejscem pracy, inną osobą, z którą jest się w zawodowej relacji,
– przeciążenie obowiązkami, trudnymi, wyczerpującymi i odpowiedzialnymi zadaniami, które są do zrealizowania,
– stres, czyli w tym przypadku, negatywne, indywidualne i wewnętrzne odczucia i reakcje na to co dzieje się w pracy, które niestety dodatkowo wpływają na niską samoocenę, złe samopoczucie i niezadowolenie z wykonywanej pracy.
Często odczuwane wypalenie zawodowe związane jest z:
– niskim wynagrodzeniem,
– koniecznością pracy i konfrontacją z klientami,
– odczuwaną bezradnością,
– brakiem niezależności i autonomii na stanowisku pracy.
Wypalenie zawodowe dotyczy osób, które nie widzą własnych osiągnięć, nie otrzymują awansów, podwyżek, możliwości podnoszenia kwalifikacji, szansy rozwijania się. Otacza ich niewspierająca atmosfera w pracy, kłótnie, konflikty, w tym konflikty wartości. Stawiane są im wymagania niedostosowane do umiejętności i wygórowane oczekiwania. Dotyka także osób pracujących w miejscu, w którym brak jest poszanowania dla drugiego człowieka, jego potrzeb, życia prywatnego i docenienia za pracę. Spotyka osoby, które czują, że nie są traktowane na równi z innymi.
Dotyka osób w szczytowym okresie swoich możliwości zawodowych. Sprzyja temu brak dopasowania pomiędzy potrzebami danej osoby a stawianymi wymaganiami w kontekście wykonywanej pracy. To moment, w którym zamiast rozwijać siebie i swoje umiejętności osoba przestaje z nich korzystać, wycofuje się.
Co możesz zrobić jako pracodawca lub osoba zarządzająca, mającą wpływ na swoich współpracowników:
– podejść do innych tak jak sam/sama chciałbyś/chciałabyś być traktowany/traktowana przez swojego szefa, przełożonego,
– zwracać uwagę na to czy obowiązki jakie zlecasz swoim współpracownikom są adekwatne do ich kompetencji i możliwości,
– zadbać o rozwój swoich współpracowników i oczywiście nie zapominać o własnym.
– organizować szkolenia będące odpowiedzią na zgłaszane zapotrzebowanie przez twoich współpracowników,
– zastanowić się w jakich obszarach możesz dać pracownikom niezależność w podejmowaniu działań, decyzji,
– informować pracowników o celu strategicznym firmy i celach pośrednich mających do celu strategicznego doprowadzić ( to daje pracownikom szerszą perspektywę i poczucie bycia częścią większego przedsięwzięcia ),
– dostosować wynagrodzenia do wykonywanych obowiązków i doświadczenia,
– udzielać informacji zwrotnych co do wykonywanej pracy ale bez własnej oceny, podejść do zadania obiektywnie i rzetelnie, skupić się na faktach.
Podsumowując w dwóch zdaniach, zdiagnozowanie objawów wypalenia i pracy nad nimi stanowi istotny element do odzyskania radości w życiu, równowagi emocjonalnej, harmonii, spokoju wewnętrznego i oczywiście satysfakcji z pracy. Działania takie należy podjąć jak najszybciej z uwagi na konsekwencje, które rzutują na życie prywatne i zawodowe, stan zdrowia, charakter emocji i uczuć, zachowania i działania oraz relacje.